Οι ενδείξεις για μια τάση «επιστροφής στην ύπαιθρο» καθώς και της αναθέρμανσης της νεανικής επιχειρηματικότητας, είναι δύο από τις λίγες θετικές εξελίξεις που παρατηρούμε κατά την περίοδο της κρίσης. Ο Κυριάκος Φιλίνης συζητά για τις προκλήσεις και προοπτικές της ελληνικής επιχειρηματικότητας με μια νέα επιχειρηματία, η οποία παρά την κρίση, δραστηριοποιείται με επιτυχία στην ύπαιθρο. Πρόκειται για την Μαρία Βλάχου, Διευθύνουσα Σύμβουλο της εταιρείας Fereikos Helix.
Η Fereikos Helix, με έδρα την Κόρινθο, ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στην Ελλάδα στα τέλη του 2007 και ασχολείται με τη δημιουργία ανοιχτών σαλιγκαροτροφικών μονάδων ολοκληρωμένου βιολογικού κύκλου, την εμπορία φρέσκων σαλιγκαριών και την τυποποίηση παράγωγων προϊόντων σαλιγκαριού. Η Fereikos Helix βραβεύτηκε πρόσφατα ως Εθνικός Πρωταθλητής από τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Επιχειρηματικότητας, ενώ έχει βραβευτεί και από το Διεθνές Ινστιτούτο Σαλιγκαροτροφίας το 2009 και το 2011. Στη Μαρία Βλάχου, διευθύνουσα σύμβουλο της εταιρείας, απονεμήθηκε το 2011 το βραβείο «Νέου Επιχειρηματία της Χρονιάς». Το 2011, η Μαρία Βλάχου ίδρυσε μια νέα εταιρία, την Fereikos Gefsis, η οποία ασχολείται με προϊόντα σαλιγκαριών και έχει ήδη βραβευθεί για την ποιότητα, συσκευασία και επισήμανση (labeling) των προϊόντων της.
Πείτε μας δυο λόγια για την επιχείρησή σας.
Ξεκινήσαμε το 2007 στην Κόρινθο, ιδρύοντας την εταιρεία Fereikos Helix, η οποία ασχολείται με τη δημιουργία ανοικτών εκτροφείων σαλιγκαριών σε όλη την Ελλάδα αλλά πλέον και στο εξωτερικό. Αυτό που κάνουμε ουσιαστικά είναι να παρέχουμε τεχνογνωσία και υποστήριξη στους εκτροφείς και να τους προμηθεύουμε με πρώτες ύλες, όπως σαλιγκάρια, δίκτυα και σπόρους και δεσμευόμαστε να αγοράσουμε, με συμβόλαιο, το σύνολο της παραγωγής τους. Θα πρέπει να σημειώσω ότι δεν τους δεσμεύουμε να πωλήσουν σε μας το σύνολο της παραγωγής τους, απλά εμείς δεσμευόμαστε να την αγοράσουμε. Πρόσφατα, επεκτείναμε τις δραστηριότητές μας και στην τυποποίηση των σαλιγκαριών.
Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται ο κίνδυνος της αγοράς που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί.
Ναι, ακριβώς. Δεν υπάρχει ο κίνδυνος διότι εφόσον βγάλεις την παραγωγή σου ξέρεις πού θα τα πουλήσεις, ή μάλλον έχεις ήδη μία πόρτα ανοικτή. Από κει και πέρα έγκειται στον κάθε παραγωγό αν θέλει να εξάγει την παραγωγή του ή να την πωλήσει στη λιανική αγορά, πετυχαίνοντας, πιθανώς, καλύτερη τιμή.
Πουλάτε και εσείς την παραγωγή σας με συμβόλαια;
Ναι, και εκεί κάτι παρόμοιο συμβαίνει. Πουλάμε την παραγωγή μας με συμβόλαια που είναι ετήσια αλλά ανανεώνονται, ενώ κάποια άλλα ανανεώνονται αυτόματα.
Η ιδέα πώς προέκυψε;
Ήμουν στο εξωτερικό, σε ένα εστιατόριο, όπου μια μερίδα σαλιγκάρια κόστιζε 37 ευρώ. Σκεφτήκαμε, με την αδερφή μου, ότι στην Ελλάδα τα σαλιγκάρια υπάρχουν παντού: στους κήπους, στους αγρούς. Δεν είχαμε καμία σχέση με το χώρο, καθώς οι επαγγελματικές μας δραστηριότητες ήταν τελείως διαφορετικές. Κάναμε μια έρευνα αγοράς και προχωρήσαμε. Αρχικά δεν το σκεφτήκαμε επιχειρηματικά, αλλά ως λύση ανάγκης που θα επέτρεπε την επιστροφή μου στην Ελλάδα και θα πρόσφερε μια σταθερή απασχόληση για την αδερφή μου.
Η παραγωγή σας προορίζεται κυρίως για την εγχώρια αγορά ή προς το εξωτερικό και προς ποιές χώρες;
Κυρίως στο εξωτερικό και ιδίως εντός της ΕΕ, καθώς εξάγουμε πάνω από το 70% της παραγωγής μας. Εξάγουμε κυρίως στην Ισπανία, την Γαλλία, την Ιταλία, τη Σλοβενία, την Πολωνία, τη Σουηδία και την Κύπρο. Επικεντρωθήκαμε στην ΕΕ γιατί οι εξαγωγές είναι ευκολότερες από πολλές απόψεις: λόγω ΦΠΑ, μεταφορικών εξόδων, πιστοποιητικών και εκτελωνισμών. Δεν μπορούμε να πάμε παντού. Κάνουμε αργά και σταθερά βήματα όπως τα σαλιγκάρια.
Η εξωστρέφεια αποτελεί ένα μαξιλαράκι για μια επιχείρηση;
Έως τώρα, εμείς οι έλληνες ήμασταν πάρα πολύ καλοί στο να εισάγουμε προϊόντα και να τα διαθέτουμε στην εγχώρια αγορά. Εννοείται, πως η εξωστρέφεια δεν είναι μόνο το μαξιλάρι, αλλά το «πάπλωμα». Την ελληνική αγορά δεν την ξεχνάμε γιατί θέλουμε να είμαστε στην Ελλάδα, να επενδύουμε στην Ελλάδα και η επιχείρηση είναι 100% ελληνική. Θα πρέπει να δούμε και την ευρύτερη οικογένειά μας, θα πρέπει να δούμε και την Ευρώπη γιατί στην Ευρώπη υπάρχει αγορά.
Ποιο είναι το πλεονέκτημα των ανταγωνιστών σας στο εξωτερικό έναντι της δικής σας επιχείρησης;
Έχουν περισσότερα χρόνια εμπειρίας. Επιπλέον, το θεσμικό πλαίσιο είναι ευνοϊκότερο για τις επιχειρήσεις. Φανταστείτε ότι στην Ελλάδα δεν υφίσταται θεσμικό πλαίσιο για το σαλιγκάρι και αρχικά υπαγόμασταν στο καθεστώς που διέπει τα πουλερικά και τώρα σε αυτό που διέπει το χοιρινό κρέας. Έλα όμως που οι προϋποθέσεις λειτουργίας ενός χοιροστασίου είναι τελείως διαφορετικές από αυτές των εκτροφείων, καθώς το σαλιγκάρι δεν μολύνει, δε φωνάζει, δε μιλάει, δεν ακούει. Περνάμε από επιτροπές που περνάνε και εκείνοι που φτιάχνουν χοιροστάσια. Αυτό προφανώς μας δυσκολεύει τη ζωή και δημιουργεί πρόβλημα στην επιχείρηση. Στο εξωτερικό τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά και εύκολα. Θα πρέπει να αντιληφθεί το κράτος ότι το χρειαζόμαστε ως σύμμαχο και θέλουμε να μας βοηθήσει. Ούτως ή άλλως ένα μέρος των εσόδων μας προορίζεται προς το κράτος, είναι «μέτοχος» στην επιχείρησή μας. Βέβαια, και εμείς οι επιχειρηματίες ζητούμε πολλές φορές παράλογα πράγματα.
Πόσο εύκολο είναι στην Ελλάδα μια επιχειρηματική ιδέα να γίνει πράξη;
Μας πήρε αρκετούς μήνες στην αρχή, αλλά τώρα έχουν βελτιωθεί πάρα πολύ τα πράγματα. Εμείς έπρεπε να περιμένουμε αρκετά γιατί είμαστε στην επαρχία. Πολλές φορές η επαρχία βοηθάει γιατί δεν έχεις αυτές τις ουρές που βρίσκεις στην Αθήνα. Άλλες φορές πάλι αυτό δεν βοηθάει, γιατί τα περιμένεις όλα από την Αθήνα. Είναι και η γραφειοκρατία που δυσκόλεψε τα πράγματα. Περιμέναμε αρκετούς μήνες στην αρχή, αλλά ξέραμε ότι ασχολούμαστε με το σαλιγκάρι που σημαίνει ότι πρέπει να έχεις υπομονή για να κάνεις αυτή τη δουλειά. Πήραμε και μια επιδότηση για νέους επαγγελματίες, αλλά μια αλλαγή της νομικής μορφή της επιχείρησής μας, μας ανάγκασε να την επιστρέψουμε.
Οι γνώσεις, αν και σε διαφορετικό πεδίο από αυτό της εκτροφής σαλιγκαριών σας βοήθησαν;
Νομίζω ότι η επιτυχία είναι συνδυασμός πολλών πραγμάτων. Σίγουρα χρειάζονται οι γνώσεις, είναι πολύ σημαντικές. Δεν είμαι γεωπόνος, αλλά οι ξένες γλώσσες με βοήθησαν σημαντικά στον τομέα των εξαγωγών.
Εκτός από την ιδέα ποιοί άλλοι παράγοντες καθορίζουν την έκβαση μιας επιχειρηματικής ιδέας;
Το timing είναι πολύ σημαντικό δηλαδή να μπεις στην αγορά με το σωστό προϊόν στο σωστό χρόνο. Ιδέες υπάρχουν πάρα πολλές, αλλά συχνά δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν καθώς τους λείπουν αρκετά πράγματα. Χρειάζεται επιμονή και εργατικότητα, καθώς αν τα αφήσεις όλα στην τύχη…
Η κρίση δημιουργεί επιχειρηματικές ευκαιρίες;
Σίγουρα η κρίση δημιουργεί ευκαιρίες και οι Κινέζοι το λένε, η κρίση είναι συνώνυμο των ευκαιριών. Όταν λοιπόν ερχόμαστε σε κάποια φάση της ζωής μας που βλέπουμε ότι δε γίνεται κάτι, ξεπερνάμε τον εαυτό μας και λέμε κάτι πρέπει να κάνουμε.
Ναι, δημιουργεί ευκαιρίες και έχει δημιουργήσει ευκαιρίες σε πάρα πολλούς τομείς. Δεν θα πρέπει όμως να σκεφτόμαστε συνεχώς τα προβλήματα. Προβλήματα υπάρχουν συνεχώς, παντού στη ζωή μας στην προσωπική μας ζωή, στην επαγγελματική μας ζωή, στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Προβλήματα υπάρχουν και θα υπάρξουν. Το θέμα είναι να βρούμε τις λύσεις. Το κάθε πρόβλημα έχει και λύση. Η λύση για τον κάθε ένα μπορεί να είναι τελείως διαφορετική: για κάποιον μπορεί να είναι όντως να πάρει τα πράγματά του και να φύγει να πάει στο εξωτερικό, για κάποιον άλλο μπορεί να είναι να μείνει με τα χέρια σταυρωμένα. Κάποιος άλλος μπορεί να κάνει το επόμενο βήμα.
Μια από τις επιπτώσεις της κρίσης ήταν η έντονη αβεβαιότητα ειδικά για το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Αυτή η αβεβαιότητα ματαίωσε επιχειρηματικά σας πλάνα, την επενδυτική σας δραστηριότητα;
Όχι. Παρά την αβεβαιότητα προχωρήσαμε σε νέες επενδύσεις, επεκτείνοντας τις κτιριακές εγκαταστάσεις της επιχείρησής μας. Είναι γεγονός, πάντως, ότι η αβεβαιότητα επηρεάζει το πλάνο της επιχείρησής σου ως ένα σημείο. Όμως αντιλαμβάνεσαι ότι δεν μπορείς να πάψεις να υπάρχεις λόγω αυτής της αβεβαιότητας και έτσι θα πρέπει να δράσεις. Ακούγονται πολλά σενάρια από οικονομολόγους και πολιτικούς, αλλά το θέμα είναι εμείς τί κάνουμε, πού βρισκόμαστε, πού μπορούμε να φτάσουμε, ποιά είναι η αγορά μας, πώς μπορούμε να μειώσουμε τις τιμές και να προσφέρουμε νέες υπηρεσίες, τί μπορούμε να κάνουμε εμείς για εμάς και εννοείται για την κοινωνία. Αυτά σκεφτήκαμε και προχωρήσαμε. Και πιστεύω ότι η θετική σκέψη γενικά μας έχει βγει σε καλό.
Η αβεβαιότητα αυτή επηρέασε τους πελάτες και τους προμηθευτές σας στο εξωτερικό;
Από την πλευρά των πελατών μας θα πρέπει να πω ότι δεν επηρεάστηκαν τα συμβόλαιά μας γιατί έχουν ανάγκη το προϊόν μας, καθώς μπορούμε να το προσφέρουμε όλο το χρόνο. Αυτό είναι το μεγαλύτερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημά μας σε σχέση με άλλες χώρες, το οποίο προκύπτει από τις καιρικές συνθήκες και το ιδανικό κλίμα. Σε άλλες χώρες, όπως στη Γαλλία, το χειμώνα, ιδίως το Δεκέμβριο, που γίνονται οι περισσότερες πωλήσεις σαλιγκαριών, οι παραγωγοί έχουν πρόβλημα γιατί ο καιρός δεν είναι καλός. Έτσι θα πρέπει να εισάγουν το προϊόν από την Ελλάδα. Επιπλέον, λόγω του κλίματος, τα ελληνικά σαλιγκάρια περιέχουν περισσότερα Ω3 λιπαρά οξέα από ότι τα γαλλικά. Άρα έχουμε καλό και ποιοτικό προϊόν όλο το χρόνο. Έτσι, δεν άλλαξε ο τρόπος που αντιμετώπιζαν οι πελάτες μας από το εξωτερικό την επιχείρησή μας.
Όσον αφορά τους προμηθευτές μας, πρέπει να πω ότι υπήρξε μια ανησυχία. Κάποιοι μας επισκέφτηκαν και συζητήσαμε για το τί συμβαίνει στην Ελλάδα. Αλλά, όλοι τα ίδια προβλήματα έχουν και όλοι φοβούνται για τα ίδια πράγματα. Τί θα μπορούσε να μου πει ο Ιταλός, ο Ισπανός ή ο Πορτογάλος προμηθευτής;
Ο αγροτικός τομέας προσφέρει επιχειρηματικές ευκαιρίες στην κρίση; Η επιστροφή στη γη και στη γεωργία;
Σίγουρα είναι ένας από τους λίγους κλάδους που σε καιρό κρίσης ανοίγει μία πόρτα. Γενικά, ο πρωτογενής τομέας, όπως προκύπτει και από έρευνες, φαίνεται να είναι ένας τομέας που θα πρέπει να αναπτυχθεί στρατηγικά, δεδομένου ότι δεν διαθέτουμε βαριά βιομηχανία. Θα πρέπει να σκεφτούμε ότι ένας αγρότης είναι πλέον και επιχειρηματίας. Δεν είναι τα πράγματα όπως παλιά, δεν πρόκειται απλώς για μια χειρονακτική εργασία. Δεν ασχολείται μόνο με τη γη, αλλά και με το marketing και τις πωλήσεις.
Μέσω της δραστηριότητάς σας, δημιουργείτε θέσεις απασχόλησης. Πόσες περίπου είναι οι θέσεις εργασίας αυτές και ποια η προοπτική τους;
Το 2011, οι θέσεις εργασίες που δημιουργήσαμε ήταν, πανελλαδικά, περισσότερες από 200, κάτι για το οποίο η επιχείρησή μας έχει διακριθεί. Επιπλέον, στην παραγωγή εμπλέκονται πάρα πολλά επαγγέλματα και κλάδοι, αν σκεφτούμε ότι χρειάζονται, για παράδειγμα, αναλύσεις νερού και εδάφους, λαμαρίνες για να γίνουν τα εκτροφεία, τοπογράφοι, γεωπόνοι και άλλοι. Είναι πάρα πολλοί οι τομείς, στους οποίους συμβάλλουμε «άθελά» μας.
Ποιό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει ένας Έλληνας επιχειρηματίας;
Η έλλειψη ρευστότητας είναι το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει μια επιχείρηση. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι το φορολογικό σύστημα, καθώς αυτή η αστάθειά του σε τρελαίνει. Εμείς οι επιχειρηματίες βάζουμε τα χρήματά μας, βάζουμε τη δουλειά μας, βάζουμε τα πάντα, ότι έχουμε και θα πρέπει να ξέρουμε τουλάχιστον από την αρχή τις φορολογικές μας υποχρεώσεις.
Έχετε κάποιο παράδειγμα μεταρρύθμισης τα τελευταία χρόνια που ευνοεί την επιχειρηματικότητα, ή αντίστροφα κάποιο παράδειγμα μεταρρύθμισης που εξαγγέλθηκε, αλλά δεν είχε θετικό αντίκτυπο στην επιχειρηματική δραστηριότητα ή δεν εφαρμόστηκε;
Παράδειγμα θετικής μεταρρύθμισης είναι η δυνατότητα που έχουν πλέον, οι επιχειρήσεις να δημοσιεύουν στις ιστοσελίδες τους τις οικονομικές καταστάσεις τους, κάτι που συνεπάγεται εξοικονόμηση πόρων και κόστους.
Τώρα, παράδειγμα μεταρρύθμισης που στην ουσία δεν εφαρμόστηκε είναι στο φορολογικό σύστημα, κάτι στο οποίο αναφερθήκαμε και προηγουμένως. Συνεχώς ακούμε για απλοποίηση του φορολογικού συστήματος και για τη σταθερότητά του, ενώ παραμένει πολύπλοκο και αλλάζει συχνά.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα προγράμματα επιδότησης απασχόλησης του ΟΑΕΔ, στα οποία περιλαμβάνονται περιορισμοί που δεν τα καθιστούν ελκυστικά για μια επιχείρηση. Διαβάζεις το πρόγραμμα και λες «άσε δεν πειράζει, θα πάρω εγώ κάποιον και ας πληρώσω τον ασφαλιστικό φορέα».
Οι μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν στην αγορά εργασίας, προς την κατεύθυνση της απορρύθμισης, επηρέασαν το επίπεδο απασχόλησης στην επιχείρησή σας;
Πιστεύω ότι στις μέρες μας είναι ευκαιρία για μια επιχείρηση που μπορεί να προσλάβει προσωπικό. Δεν είναι μόνο οι μεταρρυθμίσεις, αλλά και το γεγονός ότι είναι ευκολότερο τώρα να βρεις στελέχη, συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια, καθώς περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν δουλειά. Είναι αλήθεια πως για εμάς είναι πολύ πιο εύκολο να προσλάβουμε εργατικό δυναμικό, αλλά για τα νέα παιδιά είναι πολύ πιο δύσκολο, διότι τα περισσότερα διαθέτουν πτυχία και δεν ξέρουν τι να τα κάνουν. Πριν την κρίση, για παράδειγμα, πολλοί νέοι δεν αποδέχονταν θέσεις εργασίας που προσφέρονταν, καθώς έλεγαν ότι αυτά τα χρήματα μπορούσαν να τα εξασφαλίσουν από την οικογένειά τους και να κάθονται σπίτι τους. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τα νέα παιδιά ακόμα και αν διαθέτουν πτυχία αποδέχονται θέσεις εργασίας που πριν μερικά χρόνια ούτε καν το συζητούσαν.
Πάνω σε αυτό μιας και μιλάμε για την αγορά εργασίας, ποια είναι η άποψή σας για την ποιότητα του ελληνικού εργατικού δυναμικού για τα προσόντα του; Επίσης στο συγκεκριμένο κλάδο που δραστηριοποιήστε υπάρχουν ελλείψεις συγκεκριμένων ειδικοτήτων; Δηλαδή χρειάζεται κάποια ειδικότητα για την οποία δε βρίσκετε άτομα;
Γενικά το επίπεδο του εργατικού δυναμικού, ιδιαίτερα των νέων παιδιών, στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ ψηλό. Κι εγώ τα καταλαβαίνω πάρα πολύ καλά αυτά τα παιδιά γιατί κι εγώ προσπαθούσα για χρόνια να βρω δουλειά στην Ελλάδα και μου έλεγαν «είσαι over-qualified». Βλέπω, πολλές φορές να έρχονται παιδιά με μεταπτυχιακό η διδακτορικό για γραμματειακή υποστήριξη και τους λέω ότι αυτή η δουλειά είναι πάρα πολύ λίγη γι’ αυτούς. Δηλαδή είναι υπερβολικά καλοί για μένα. Υπάρχουν στελέχη και άτομα με πάρα πολλές γνώσεις.
Όσον αφορά τον συγκεκριμένο τομέα που δραστηριοποιούμαστε, θα έλεγα ότι δεν μπορούμε να βρούμε γεωπόνο που να διαθέτει γνώσεις φυτικής και ζωικής παραγωγής. Οι γεωπόνοι στην Ελλάδα ειδικεύονται είτε στη ζωική είτε στη φυτική παραγωγή. Δεν υπάρχουν γεωπόνοι που να έχουν εμπειρία στη σαλιγκοτροφεία. Είναι κάτι με το οποίο δεν ασχολείται το πανεπιστήμιο. Για τις υπόλοιπες ειδικότητες, όπως τα οικονομικά, το marketing και η λογιστική δεν αντιμετωπίζουμε κάποιο πρόβλημα. Σήμερα οι νέοι μπορούν να προσφέρουν πολλά περισσότερα από ότι κανείς μπορεί να ζητήσει.
Θα συμβουλεύατε κάποιον σήμερα να γίνει επιχειρηματίας;
Είναι μια λύση, αλλά δεν είναι η μοναδική. Θα πρέπει πραγματικά να το θέλει κάποιος για να γίνει επιχειρηματίας, δηλαδή να μην είναι λύση ανάγκης. Πολλοί θέλουν να γίνουν επιχειρηματίες αλλά δεν μπορούν. Δεν είναι εύκολο, καθώς θα πρέπει να θυσιάσεις κάποια πράγματα, όπως χρόνο και προσωπική ζωή.
Για μένα προσωπικά η εμπειρία αξίζει και θα το ξανάκανα. Αξίζει τον κόπο, είναι ωραίο το ταξίδι αυτό. Αν κάνεις κάτι που σου αρέσει, αξίζει τον κόπο να το κάνεις σωστά, με το σωστό προϊόν και τη σωστή υπηρεσία. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να αλλάξει και η νοοτροπία του επιχειρηματία. Έτσι θα αλλάξει και η νοοτροπία του κόσμου έναντι του επιχειρηματία. Επιχειρηματίας δεν σημαίνει λαμόγιο, είναι αυτός που δημιουργεί, που δημιουργεί θέσεις εργασίας και λειτουργεί σεβόμενος το περιβάλλον στο οικοσύστημα που ζούμε.